Gazeta prestigjioze amerikane “New York Times” ka shkruar për Kosovën, në prag të 10-vjetorit të Pavarësisë
Andrew Testa, që gjatë kohës së luftës ka qenë fotograf, rreth 20 vjet më parë, siç shkruhet në tekst, është kthyer pas kaq viteve në Kosovë për të parë se banorët e këtij vendi kanë kaq pak arsye për të festuar.
“Për herë të parë kam ardhur në Kosovë rreth 20 vjet më parë. Në vitin 1999, NATO ndërhyri në anën e rebelëve shqiptarë kundër forcave të Serbisë së Sllobodan Millosheviçit. Kam ardhur për të mbuluar luftën.
Ndërsa bombardimet e NATO-s ranë, forcat serbe hapën një fushatë spastrimi etnik që çuan pothuajse një milion shqiptarë kosovarë, kryesisht myslimanë, nga shtëpitë e tyre. Serbia, kryesisht kristian ortodoks, shpejt kapitulloi dhe tërhoqi forcat e saj. Më pas, Kosova kaloi nëntë vjet nën kontrollin e Kombeve të Bashkuara, një limbo të mbikqyrur ndërkombëtarisht. 10 vite më parë më 17 shkurt, rajoni malor, pa dalje në det, me më pak se dy milionë vetë shpalli pavarësinë nga Serbia. Megjithatë, pavarësisht nga largimi i problemeve të Kosovës, pavarësia duket se ka sjellë një sërë problemesh të reja.
Kam vizituar Kosovën shpesh që kur mbërrita për herë të parë në fund të vitit 1998 për një udhëtim dy-javor. U ktheva në shkurt të vitit 1999 dhe qëndrova në kryeqytetin e Prishtinës, deri në vitin 2005. Në vitet e fundit, unë zakonisht vizitoj Kosovën të paktën një herë në vit, ndonjëherë më shumë.
Duke e mbuluar konfliktin, unë nuk mund të ndihmoj, por tani të shoh njerëzit dhe peizazhin përmes prizmit të kohës së luftës. Duke ecur nëpër fshatra, më kujtohet pozicioni i pikave të kontrollit, linjat e refugjatëve, njerëzit e zhvendosur që kërkonin sigurinë, shtyllat e tymit të zi që u ngjallën nga fshatrat e djegura.
Vetëm disa ditë para ardhjes sime, një politikan i moderuar serb, Oliver Ivanoviç, u qëllua dhe u vra në rrugët e Mitrovicës.
Mitrovica mbetet një qytet i ngrirë dhe i ndarë. Një banor e përshkroi policinë si një lule, për zbukurim.
Në pjesën tjetër të Kosovës, komunitetet shqiptare dhe serbe bashkëpunojnë më shumë. Por plagët psikike janë kudo, edhe nëse peizazhi është transformuar nga autostrada shkëlqyese, stacionet e gazit gjigande dhe qendrat tregtare.
Rruga nga kufiri me Shqipërinë, që kalon nëpër qytetin e Gjakovës dhe në Prizren, është vetë si një mbresë, një kujtesë prekëse e masakrave në kohën e luftës.
Ajo shkon përgjatë kufirit malor dhe është përdorur si pikë kalimi nga rebelët e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës gjatë luftës. Fshatrat e ndara nga rruga pësuan shumë.
Kam kaluar nëpër Meja, një fshat shqiptar katolik, që ishte vendi i masakrës më të keqe të luftës kur 372 burra dhe djem u qëlluan për vdekje.
Trupat e tyre mbetën të zhdukur në fund të luftës. Shumë prej tyre u gjetën vetëm vite më vonë në një varr masiv në një terren trajnimi për policinë speciale të Serbisë në Batajnica.
Për shumë vite, vendi i masakrës pranë Mejës ishte shënuar me varre të thjeshta, myslimanë dhe katolikë të përzier së bashku. Tani duket se po krijohet një memorial më i përhershëm.
E njëjta rrugë shkon në Gjakovë, e cila tani u rindërtua pasi shumë pjesë të qytetit u dogjën, duke përfshirë edhe pazarin e epokës osmane. Pastaj kalon nëpër Xerxe dhe Krushe, fshatra të thyer ku shumica e njerëzve u ekzekutuan.
Sipas një raporti të vitit 2017 nga Komiteti Ndërkombëtar për Persona të Zhdukur, gjatë luftës u zhdukën 4,500 njerëz – më shumë se 1,600 prej tyre mbeten të zhdukur.
Në Gjakovë kam vizituar dy gra, Nusrete Kumnova dhe Ferdonije Qerkezi. Gjatë luftës, djali i vetëm i zonjës Kumnova u mor dhe u zhduk. Zonja Qerkezi humbi burrin dhe katër djem.
Mbetjet e dy fëmijëve të znj. Qerkezit janë gjetur dhe varrosur. Burri i saj dhe dy djemtë e tjerë ende mungojnë.
Për këto gra, koha nuk lëviz. Znj. Qerkezi e ka kthyer shtëpinë e saj në një muze kushtuar kujtesës së tyre.
Në katin e sipërm, dhomat e tyre janë ashtu siç lanë. Lodrat, topat e futbollit dhe pjesët e veshjeve janë të mbështjellura me kujdes në plastike.
Në një dhomë tjetër, rastet e ekranit mbajnë rroba të mbushura me plumb të dy djemve, trupat e të cilëve ajo u gjetën, një kujtim i tmerrshëm se si përfunduan jeta e tyre.
Ajo hedh poshtë pyetjet se si ndihet në lidhje me përvjetorin e pavarësisë së Kosovës me një të thjeshtë, “Pah, mos pyet!”.
